Έγκαιρη ανίχνευση αναδυόμενης Ψύχωσης – Τι πρέπει να γνωρίζετε;

ΒΑΣΙΚΑ ΣΗΜΕΙΑ

Η ψύχωση συνήθως προαναγγέλεται από τη σταδιακή επιδείνωση της νοητικής/γνωστικής και κοινωνικής λειτουργικότητας, όπως είναι οι δυσκολίες στις σπουδές και την εργασία και η απόσυρση από τις κοινωνικές σχέσεις/συναλλαγές.
Η αναγνώριση πρώιμων αλλαγών, η κλινική διαίσθηση και η ανταπόκριση στις ανησυχίες της οικογένειας συνιστούν το κλειδί για την έγκαιρη ανίχνευση.

Αναρωτηθείτε: Θα μπορούσε η συμπτωματολογία που εντοπίζετε να προκαλείται από κάποια συστημική νόσο, νόσο του Κεντρικού Νευρικού Συστήματος ή να είναι φαρμακοεπαγόμενη;

Οι ιατρικές καταστάσεις που μπορεί να εμφανίζονται με ψυχωτική συμπτωματολογία είναι πολλές, γι΄αυτό και είναι σημαντικό να αναζητηθούν σημεία κάποιας σωματικής πάθησης και να αποκλειστούν σε πρώτη φάση αυτές που απαντώνται συχνότερα. Ενδεικτικά αναφέρονται:

  • Ενδοκρινοπάθειες
  • Επιληψία
  • Χωροκατακτητικές εξεργασίες
  • Αυτοάνοσες διαταραχές
  • Εγκεφαλίτιδες (λοιμώδεις – αυτοάνοσες)

Σε κάθε περίπτωση, εάν υποψιάζεστε ότι ο ασθενής μπορεί να έχει κάποια αρχόμενη ψυχωτική διαταραχή, μπορείτε να παραπέμψετε σε κάποιο εξειδικευμένο πλαίσιο έγκυρης διάγνωσης και έγκαιρης παρέμβασης.

Γιατί είναι σημαντικό;

Η ψύχωση είναι μια κατάσταση με σοβαρό αντίκτυπο.

  • Σχετίζεται, κυρίως στις χρόνιες περιπτώσεις, με σημαντική αναπηρία και μπορεί να επηρεάσει όλους τους τομείς της ζωής, συμπεριλαμβανομένης της προσωπικής, οικογενειακής, κοινωνικής, εκπαιδευτικής και επαγγελματικής λειτουργικότητας.
  • Τα άτομα με ψύχωση αντιμετωπίζουν συχνά κοινωνικό στιγματισμό και άλλες διακρίσεις ή παραβίαση των δικαιωμάτων τους.
  • Περισσότεροι από δύο στους τρεις ανθρώπους με ψύχωση στον κόσμο δεν λαμβάνουν ειδική φροντίδα ψυχικής υγείας.
  • Τα άτομα με χρόνια ψύχωση έχουν προσδόκιμο ζωής 10-20 χρόνια χαμηλότερο από αυτό του γενικού πληθυσμού, εξαιτίας κακής σωματικής υγείας και παθήσεων που σχετίζονται κυρίως με την παραμέληση της σωματικής τους υγείας και την επικράτηση μη υγιεινού τρόπου ζωής (κάπνισμα, απουσία σωματικής άσκησης, αύξηση του σωματικού βάρους η οποία μπορεί να είναι και ανεπιθύμητη ενέργεια ορισμένων φαρμάκων).
  • Τα άτομα με ψύχωση έχουν 15% μεγαλύτερο κίνδυνο για αυτοκτονία, συνήθως μέσα στα πρώτα 5 έτη, με υψηλότερο κίνδυνο στην πρώτη υποτροπή.

Λόγω της φύσης της ψύχωσης και των ψυχωτικών συμπτωμάτων που μπορεί να είναι εξαιρετικά εξουθενωτικά, τα άτομα που δεν έχουν γρήγορη πρόσβαση σε αποτελεσματική θεραπεία είναι πολύ πιο πιθανό να βιώσουν κακή σωματική υγεία, χαμηλότερα επίπεδα κοινωνικής λειτουργικότητας και σημαντικά προβλήματα στην επαγγελματική και εκπαιδευτική τους πορεία. Στη χώρα μας, το χρονικό διάστημα από την εμφάνιση των πρώτων εμφανών συμπτωμάτων μέχρι την πρώτη επαφή για ψυχιατρική βοήθεια υπερβαίνει σημαντικά τον ένα χρόνο. Η καθυστέρηση αυτή επιβαρύνει το άτομο και παρατείνει την βασανιστική γι’ αυτό εμπειρία.

 

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΓΚΑΙΡΗΣ ΑΝΙΧΝΕΥΣΗΣ & ΘΕΡΑΠΕΙΑΣ

Τα άτομα που παρουσιάζουν ψύχωση μπορούν και αναρρώνουν. Υπάρχει μια ποικιλία αποτελεσματικών θεραπευτικών επιλογών, όπως φαρμακευτική αγωγή, ψυχοεκπαίδευση, οικογενειακές παρεμβάσεις και ψυχοκοινωνική αποκατάσταση.

Είναι σημαντικό η θεραπεία της ψύχωσης να αρχίζει όσο το δυνατόν νωρίτερα από την εμφάνιση των συμπτωμάτων. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η μικρότερη διάρκεια μη θεραπευμένης ψύχωσης σχετίζεται με καλύτερη ανταπόκριση στη θεραπεία και αυξάνει την πιθανότητα ανάκαμψης. Μια παρατεταμένη καθυστέρηση στη λήψη θεραπείας μπορεί να οδηγήσει σε φτωχότερη συμπτωματική και λειτουργική αποκατάσταση. Εξ άλλου, τα πρώτα πέντε χρόνια μετά την έναρξη της ψύχωσης φαίνεται να είναι κρίσιμη περίοδος, κατά την οποία τα συμπτώματα ανταποκρίνονται καλύτερα στη θεραπεία.

  • Η ικανότητα του ατόμου με ψύχωση να σκέφτεται και να αισθάνεται, να πηγαίνει καλά στο σχολείο ή στην εργασία και να απολαμβάνει ικανοποιητικές σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους σου μπορεί να επηρεαστεί σοβαρά από την ψύχωση.
  • Μπορεί να προκύψουν πρόσθετα προβλήματα όπως η κοινωνική απομόνωση, η εμπλοκή με τα ναρκωτικά ή το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, η κατάθλιψη ή άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας, ακόμη και η αυτοκτονία. Η έγκαιρη παρέμβαση επιδιώκει να ελαχιστοποιήσει την ανάπτυξη αυτών των πρόσθετων προβλημάτων.
  • Τα άτομα που βιώνουν ψύχωση μπορεί να βρίσκονται σε τρομερή αγωνία και να συμμετέχουν σε ενέργειες που είναι επικίνδυνες για τους ίδιους ή τους άλλους. Η έγκαιρη παρέμβαση μειώνει τον χρόνο που κάποιος υποφέρει ή κινδυνεύει να βλάψει τον εαυτό του ή τους άλλους.
  • Η ψύχωση είναι πολύ ενοχλητική για την ανάπτυξη των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων που γίνονται ανεξάρτητοι, αποκρυσταλλώνουν αξίες, επιδιώκουν επαγγελματικούς στόχους, αναπτύσσονται σεξουαλικά και κοινωνικά, κλπ. Η πρώιμη και έγκαιρη παρέμβαση τους επιτρέπει να επιστρέψουν στην αναπτυξιακή τους τροχιά.

Η θεραπεία της ψύχωσης όσο το δυνατόν νωρίτερα από την εμφάνιση των συμπτωμάτων είναι σημαντική. Σύμφωνα με τη βιβλιογραφία, η μικρότερη διάρκεια μη θεραπευμένης ψύχωσης σχετίζεται με καλύτερη ανταπόκριση στη θεραπεία και αυξάνει την πιθανότητα καλής ανάκαμψης. Μια παρατεταμένη καθυστέρηση στη λήψη θεραπείας μπορεί να οδηγήσει σε φτωχότερη συμπτωματική και λειτουργική αποκατάσταση. Εξάλλου, τα πρώτα πέντε χρόνια μετά την έναρξη της ψύχωσης φαίνεται να είναι μια κρίσιμη περίοδος κατά την οποία τα συμπτώματα ανταποκρίνονται περισσότερο στη θεραπεία.

 Η ικανότητα να σκέφτεσαι και να αισθάνεσαι, να πετυχαίνεις στο σχολείο ή στην εργασία και να απολαμβάνεις ικανοποιητικές σχέσεις με την οικογένεια και τους φίλους μπορεί να επηρεαστεί σοβαρά από την ψύχωση.

Μπορεί να προκύψουν πρόσθετα προβλήματα όπως η κοινωνική απομόνωση, η εμπλοκή με τα ναρκωτικά ή το σύστημα ποινικής δικαιοσύνης, η κατάθλιψη ή άλλα προβλήματα ψυχικής υγείας, ακόμη και η αυτοκτονία. Η έγκαιρη παρέμβαση επιδιώκει να ελαχιστοποιήσει την ανάπτυξη αυτών των πρόσθετων προβλημάτων.

Τα άτομα που βιώνουν ψύχωση μπορεί να βρίσκονται σε τρομερή αγωνία και να συμμετέχουν σε ενέργειες που είναι επικίνδυνες για τους ίδιους ή τους άλλους. Η έγκαιρη παρέμβαση μειώνει τον χρόνο που κάποιος υποφέρει ή κινδυνεύει να βλάψει τον εαυτό του ή τους άλλους.

Η ψύχωση είναι πολύ ενοχλητική για την ανάπτυξη των εφήβων και των νεαρών ενηλίκων που γίνονται ανεξάρτητοι, αποκρυσταλλώνουν αξίες, επιδιώκουν επαγγελματικούς στόχους, αναπτύσσονται σεξουαλικά και κοινωνικά, κλπ. Η πρώιμη παρέμβαση τους επιτρέπει να επιστρέψουν στην αναπτυξιακή τους τροχιά.

Υπάρχουν συντριπτικά στοιχεία για τα οφέλη από την πρώιμη παρέμβαση:

  • Ο κίνδυνος αυτοκτονίας μειώνεται σημαντικά.
  • Βελτιωμένη σωματική υγεία.
  • Μειωμένη ζήτηση για άλλες υπηρεσίες υγείας και λιγότερες πιθανότητες για ακούσια νοσηλεία.
  • Βελτιωμένες προοπτικές απασχόλησης και εκπαίδευσης – οι νέοι που λαμβάνουν εξειδικευμένη θεραπεία και φροντίδα είναι πιο πιθανό να αποκτήσουν εργασιακή απασχόληση και να ολοκληρώσουν τις σπουδές τους.
  • Η έγκαιρη παρέμβαση μπορεί να καθυστερήσει ή ακόμα και να αποτρέψει την εμφάνιση μιας ασθένειας που προκαλεί αναπηρία και στιγματίζει.

Η πρωτοεμφανιζόμενη ψύχωση μπορεί να προκαλέσει σύγχυση στο άτομο και την οικογένειά του και αυτή να συζητηθεί με έναν οποιοδήποτε επαγγελματία υγείας, ενώ ο οικογενειακός ιατρός αποτελεί συχνά το πρώτο σημείο επαφής και συζήτησης.

Οι επαγγελματίες της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας πρέπει να είναι σε θέση να διερευνήσουν και να αναγνωρίσουν τα πρώιμα κλινικά χαρακτηριστικά της ψύχωσης, αλλά και να εκπαιδευτούν προκειμένου να παρέχουν πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο αναφοράς και παραπομπής σε εξειδικευμένες υπηρεσίες.

 

ΠΟΙΟΙ ΒΡΙΣΚΟΝΤΑΙ ΣΕ ΚΙΝΔΥΝΟ;

Περίπου το 3% των ανθρώπων θα βιώσουν ένα ψυχωσικό επεισόδιο σε κάποιο στάδιο της ζωής τους, αν και ένα πρώτο επεισόδιο εμφανίζεται συνήθως στην εφηβεία ή στην πρώιμη ενήλικη ζωή.

  • Η ψύχωση εμφανίζεται σε όλους τους πολιτισμούς και τα επίπεδα της κοινωνικοοικονομικής κατάστασης.

  • Δεν υπάρχει διαφοροποίηση ανάμεσα στα φύλα ως προς την πιθανότητα ανάπτυξης ψύχωσης.

  • Ο κίνδυνος εμφάνισης ψύχωσης είναι μεγαλύτερος εάν κάποιος άλλος βιολογικός συγγενής έχει ή είχε ψύχωση.

  • Η χρήση κάνναβης ή άλλων ψυχοδραστικών ουσιών/ναρκωτικών, ιδιαίτερα στους εφήβους και τους νέους ενήλικες,  μπορεί να πυροδοτήσει ψύχωση σε ορισμένα άτομα που είναι ευπαθή και ευάλωτα στην ψύχωση, ή και να προκαλέσει υποτροπή της ψύχωσης σε άτομα που έχουν βιώσει ένα προηγούμενο ψυχωτικό επεισόδιο.

  • Η έναρξη των συμπτωμάτων της ψύχωσης διαφέρει από άτομο σε άτομο. Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν απότομα, αλλά τις περισσότερες φορές εξελίσσονται και επιδεινώνονται σε διάστημα μηνών ή και ετών.

  • Η ηλικία των 18-24 ετών είναι η πιο συχνή ηλικία κατά την οποία αρχίζουν τα συμπτώματα της ψύχωσης. Αυτό μπορεί να ποικίλλει ανάλογα με το άτομο αλλά η πλειονότητα των περιπτώσεων εμφανίζεται αρχικά μεταξύ των ηλικιών 13-30 ετών.

ΠΡΩΙΜΑ ΣΗΜΕΙΑ ΑΝΑΔΥΟΜΕΝΗΣ ΨΥΧΩΣΗΣ

Στην ψύχωση εμφανίζεται ένας αστερισμός πρόδρομων αναγνωρίσιμων δυσκολιών.
Αυτές οι δυσκολίες είναι ιδιαίτερα σημαντικές εάν είναι νέες ή έχουν επιδεινωθεί τον τελευταίο χρόνο.

Πρώιμα σημεία

1. Αλλαγές στην αντίληψη, τη σκέψη και τον λόγο

  • Τα πράγματα γύρω τους μοιάζουν να έχουν αλλάξει κατά κάποιον ανεξήγητο τρόπο.

  • Γρήγορη ομιλία που δύσκολα διακόπτεται.

  • Παράλογες δηλώσεις και πεποιθήσεις.

  • Ακραία ενασχόληση με τη θρησκεία ή με τον αποκρυφισμό (συνήθως πρόκειται για μια νέα αλλαγή στο άτομο).

  • Ιδιόμορφη χρήση λέξεων ή παράξενη δομή του λόγου/ομιλίας .

  • Ασυνήθιστη ευαισθησία σε ερεθίσματα (θόρυβος, φως, χρώματα, υφές).

  • Προβλήματα μνήμης.

  • Σοβαρή διάσπαση της προσοχής.

  • Μειωμένος λόγος/ομιλία.

2. Κοινωνικές αλλαγές

  • Σοβαρή εξασθένιση των κοινωνικών σχέσεων.

  • Εγκατάλειψη δραστηριοτήτων – ή γενικά εκτός “ζωής”

  • Κοινωνική απόσυρση, απομόνωση, μοναχικότητα.

  • Απροσδόκητη επιθετικότητα.

  • Ακραία καχυποψία για τους άλλους.

  • Δεν μπορεί πλέον να κατανοεί πολύ καλά τις κοινωνικές καταστάσεις ή αλληλεπιδράσεις.

3. Συναισθηματικές αλλαγές

  • Ανάρμοστο/ακατάλληλο γέλιο.

  • Αδυναμία κλάματος ή υπερβολικό κλάμα

  • Καταθλιπτικό ή αγχώδες συναίσθημα.

  • Αδυναμία έκφρασης χαράς ή βιώματος ευχαρίστησης.

  • Ευφορική/υπερθυμική διάθεση.

  • Αλλαγές στην προσωπικότητα.

4. Αλλαγές συμπεριφοράς

  • Αλλόκοτη ή παράξενη συμπεριφορά

  • Αλλόκοτη γραφή που είναι δυσνόητη

  • Αυτοτραυματισμοί – αυτοκτονική διάθεση

  • Επιδείνωση της προσωπικής υγιεινής

  • Υπερκινητικότητα ή αδράνεια, ή εναλλαγή μεταξύ των δύο

  • Απλανές βλέμμα χωρίς βλεφαρισμούς

  • Σοβαρές διαταραχές ύπνου

  • Σοβαρές διαταραχές ύπνου

  • Χρήση ψυχοδραστικών ουσιών/ναρκωτικών ή αλκοόλ (Αυτός μπορεί να είναι ένας εσφαλμένος μηχανισμός αντιμετώπισης και αυτοθεραπείας)

  • Απερίσκεπτες συμπεριφορές που είναι εκτός του χαρακτήρα του ατόμου

  • Παράξενη στάση ή χειρονομίες

  • Σημαντικά μειωμένη δραστηριότητα

  • Δυσκολίες στην απόδοση στο σχολείο ή στην εργασία

Η διερεύνηση πρώιμων σημείων ψύχωσης θα μπορούσε να ακολουθεί τα εξής βήματα:

  1. Ο νέος αντιμετωπίζει ψυχοκοινωνικές δυσκολίες; Η οικογένειά του ανησυχεί για οτιδήποτε;
  2. Εάν ναι, θα μπορούσε αυτό να αποδοθεί σε μια συγκεκριμένη ψυχική διαταραχή, ιδίως σε κατάθλιψη, άγχος ή κατάχρηση ουσιών;
  3. Εάν υπάρχουν συμπτώματα κατάθλιψης, άγχους ή κατάχρησης ουσιών, υπάρχει πιθανότητα τέτοια συμπτώματα να αποτελούν μέρος μιας ψυχωτικής διαταραχής;

Αξίζει να σημειωθεί ότι τα άτομα με ψύχωση είναι απίθανο να αναφέρουν ψυχωτικά συμπτώματα χωρίς κάποια προτροπή από τον επαγγελματία υγείας.

Πιθανές γενικές ερωτήσεις ανίχνευσης πρώιμων ψυχωτικών συμπτωμάτων μπορεί να περιλαμβάνουν:

Παρατηρήσατε κάποια αλλαγή στον τρόπο που σκέφτεστε πρόσφατα; Οι σκέψεις σας είναι επιταχυνόμενες ή μπερδεμένες;
(Έλεγχος για διαταραχή δομής της σκέψης)

Έχετε ανησυχήσει για κάποια ασυνήθιστα γεγονότα πρόσφατα ή σκεφτήκατε ότι συνέβαιναν περίεργα πράγματα γύρω σας ή σε εσάς;
(Έλεγχος για αντιληπτικές διαταραχές)

Νιώσατε σαν να σας συμβαίνει κάτι κακό ή ότι οι άνθρωποι έχουν στραφεί εναντίον σας με κάποιο τρόπο;
(Έλεγχος για παραληρητικές ιδέες)

Έχετε βιώσει κάποιες περίεργες ή δυσάρεστες εμπειρίες που αφορούν τις αισθήσεις σας, για παράδειγμα να ακούτε πράγματα ή να βλέπετε πράγματα που οι άλλοι δεν μπορούσαν;
(Έλεγχος για ψευδαισθήσεις)

Ανεξάρτητα από το αν μπορέσατε να διαγνώσετε την ύπαρξη ενός πρώτου επεισοδίου ψύχωσης ή αν έχετε μόνο ασαφείς ενδείξεις και υποψίες, η επικοινωνία σας με τη μονάδα έγκαιρης παρέμβασης στην ψύχωση και η παραπομπή του ασθενή και της οικογένειάς του σε αυτήν, θα διασφαλίσει την εξειδικευμένη διερεύνηση και διάγνωση και την παροχή όλων των αναγκαίων παρεμβάσεων, από την φαρμακευτική αγωγή, μέχρι την ψυχοθεραπεία και τις αποκαταστασιακές παρεμβάσεις. Επιπλέον, η οικογένεια του ασθενή θα λάβει έγκυρες πληροφορίες για το πρόβλημα και την αντιμετώπισή του, αλλά και τη υποστήριξη που χρειάζεται.

ΑΜΕΣΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

Οι επιλογές παραπομπής εξαρτώνται από μεγάλο αριθμό παραγόντων όπως η ηλικία (παιδοψυχίατρος ή ψυχίατρος ενηλίκων), η προτίμηση του ασθενή (δημόσιο πλαίσιο έναντι ιδιωτικού), ο βαθμός του επείγοντος και του κινδύνου, η έκταση του δικτύου κοινωνικής υποστήριξης και η διαθεσιμότητα μονάδας έγκαιρης παρέμβασης, ή άλλων κοινοτικών μονάδων ψυχικής υγείας στην περιοχή.

Είναι σημαντικό να παρουσιάζονται όλες οι επιλογές στον ασθενή και την οικογένειά του, όπως και οι λόγοι για την παραπομπή στις ειδικές υπηρεσίες ψυχικής υγείας, εφόσον εκτιμηθεί ότι απαιτείται περαιτέρω αξιολόγηση ή θεραπεία.

Όταν συζητάτε τις ανησυχίες σας ή τη διάγνωσή σας με τον ασθενή και την οικογένειά του, είναι καλύτερο να είστε αρκετά γενικοί στα σχόλιά σας. Είναι πιθανότερο να είναι περισσότερο δεκτικοί στη λήψη βοήθειας για το άγχος, τη σύγχυση ή τις δυσκολίες ύπνου που εμφανίζουν, ενώ εσείς ελέγχετε περαιτέρω τη συμπτωματολογία. Χρησιμοποιώντας αυτή την προσέγγιση, οι ασθενείς μπορούν συχνά να ενθαρρυνθούν να δεχτούν εξειδικευμένη βοήθεια, ιδιαίτερα στα αρχικά στάδια της ψύχωσης.

Για περισσότερες, λεπτομερείς και έγκυρες πληροφορίες για την αντιμετώπιση της ψύχωσης στις υπηρεσίες υγείας με έμφαση στην ΠΦΥ, παραπέμπουμε στο άρθρο των Β. Περιτογιάννη, Χ. Ληξουριώτη και Β. Μαυρέα «Ο ασθενής με ψύχωση στην πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας» στα Αρχεία Ελληνικής Ιατρικής (2017), σ. 446-453.
Προσβάσιμο μέσω: https://www.mednet.gr/archives/2018-4/pdf/446.pdf